Gıda Atığı Neden Oluşur ve Neler Yapabiliriz?
İnsanın tüketmesi için üretilen, sağlık açısından sorun yaratmayacak nitelikte olmasına rağmen; rengi, şekli ya da fazla üretim nedeniyle tüketilememiş veya tüketilemeyecek durumda olan tüm gıda ürünleri... Yarısı yenmiş, tabakta bırakılmış ve çöpe atılmış gıda ürünleri... İşte gıda atığının en temel tanımı budur.
Peki, gıda atığı neden oluşur? Bu konuda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde farklı sorunlar dikkat çekiyor. Gelişmekte olan ülkelerde, gıda israfı ve kayıpları, hasat tekniklerindeki finansal, yönetimsel ve teknik kısıtlamalar nedeniyle gıda değer zincirinin ilk aşamalarında meydana geliyor. Öte yandan, gelişmiş ve sanayileşmiş ülkelerde gıda atığı esas olarak perakende ve tüketici düzeyinde gerçekleşiyor.
Perakende Seviyesinde İsraf
Perakende seviyesinde en büyük sorunlardan biri, renk ve şekil gibi kalite standartları nedeniyle "çirkin" olarak adlandırılan yiyeceklerin israf edilmesidir. Bu yiyecekler, aslında tüketilmesinde herhangi bir sağlık sorunu olmamasına rağmen, yalnızca estetik kaygılarla çöpe atılmaktadır.
Restoran ve Kafe İsrafı
Restoranlar, kafeler ve otellerde de gıda atığı ciddi boyutlarda. Müşterinin tüketebileceğinden daha fazla yemek hazırlanması, tabakta kalan yiyeceklerin sağlık nedenleriyle tekrar kullanılamaması veya bağışlanamaması gıda israfına neden oluyor. Bu durum, her yıl tonlarca gıdanın tabaklarda kalıp çöpe gitmesine yol açıyor.
Bireysel Düzeyde İsraf
Bireysel seviyede de durum pek iç açıcı değil. Son kullanma tarihi ile tavsiye edilen tüketim tarihi arasındaki farkın bilinmemesi ve gereğinden fazla alışveriş yapılması, gıda israfını daha da artırıyor. İnsanlar genellikle ürünlerin son kullanma tarihine odaklanıp, kullanılamaz hale gelmeden önce tüketebilecekleri gıdaları dahi çöpe atıyor.
Ülkemizde ve Dünyada Gıda Atığı Oranları
Dünyanın 7 milyar insanının 925 milyonu açlıkla mücadele ederken, her yıl 3 milyar insanı besleyebilecek yiyeceklerin israf edilmesi düşündürücü değil mi? Besin gruplarına göre incelendiğinde, her yıl meyve ve sebzelerin %40-50'si, tahılların %30'u, yağlı tohumların %20'si, et ve sütün belirli bir grubu ile balıkların %35'i çöpe atılıyor.
Gıda kayıpları ve israfı, sanayileşmiş ülkelerde yaklaşık 680 milyar dolara, gelişmekte olan ülkelerde ise 310 milyar dolara ulaşıyor. Türkiye'de ise bu rakam, 2015 verilerine göre 214 milyon TL’yi aşıyor. Ancak üretilen gıda atıklarının yalnızca %3'ü geri dönüştürülüyor.
Gıda Atığını Azaltmak İçin Uluslararası Hedefler
Gıda atığı ile mücadelede Birleşmiş Milletler de önemli adımlar attı. Eylül 2015'te Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) kabul edildi. Bu hedeflerden biri, 2030 yılına kadar perakende ve tüketici seviyelerinde küresel kişi başına gıda israfını yarıya indirmek ve hasat sonrası kayıplar da dahil olmak üzere üretim ve tedarik zincirlerindeki gıda kayıplarını azaltmak. Bu hedef, tüm ülkelerin, bireylerin ve şirketlerin iş birliği yapması gereken önemli bir sorumluluk.
Dünyada milyonlarca insan açlıkla mücadele ederken, sofralarımıza kadar gelen gıdaya hak ettiği değeri vermemiz gerekiyor. Gıda atığına karşı farkındalık yaratmak, üretimden tüketime kadar her aşamada israfı önlemek için hep birlikte hareket etmeliyiz.
Nurten Sırma
Gıda Mühendisi | Gıda Denetim Uzmanı | Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim Uzmanı